بافور یا وافور ابزاری‌است برای کشیدن و تدخین تریاک.^[۱]

وافور از یک لوله چوبی خراطی شده، یک حقه (گلدانی) و بست و واشر و یراق برای اتصال این دو بخش تشکیل شده‌است.^[۲]

امروزه مواد مخدر شیمیایی به تدریج استفاده از وافور را به حاشیه رانده‌اند.^[۳] بنابراین استفاده از وافور روشی قدیمی، پر تکلف و پرهزینه محسوب می‌شود.^[

مصرف تریاک به وسیله وافور در ایران پیشینه زیادی نداشته و از دو قرن تجاوز نمی‌کند.^[۵] ولی به طور یقین استفاده از وافور در ابتدای سلطنت ناصرالدین‌شاه در ایران رواج داشته‌است.^[۶]

در دوره رواج تریاک کشی در ایران، برخی قهوه‌خانه‌ها، خدمات منقل و وافور را نیز به مشتریان ارائه می‌دادند.^[۷] در دوره ناصرالدین‌شاه، برای نخستین بار، تصویر وی بر روی حقه‌های چینی و سرامیکی نقش گردید. این حقه‌ها امروزه عتیقه محسوب شده و با قیمت زیادی خرید و فروش می‌گردند.^[۸][۹]

در آذرماه سال ۱۳۲۵ با فشار سران فرقه دموکرات، دولت قوام‌السلطنه کشت خشخاش در ایران را به کلی ممنوع نمود و به همین مناسبت، جشن «وافورسوزان» نیز برپا گردید. در سال ۱۳۳۴ بساط منقل و وافور از قهوه‌خانه‌ها جمع گردید.^[۱۰]

گسترش استفاده از وافور در ایران چنان زیاد بود که برخی از اعیان، اتاقی در منزل را به این منظور اختصاص داده و به آن «وافورخانه» گفته می‌شد.^[۱۱]

اجزای وافور

بهترین نوع لوله وافور، از چوب ریشه درخت کهور ساخته می‌شود. این درخت نوعی درخت کویری است و در اطراف یزد می‌روید.^[۱۲] به بخش انتهایی لوله وافور که به دهان گذاشته می‌شود، «پستانک» می‌گویند.

حقه کوزه سفالی، سرامیکی یا چینی بسیار کوچکی است که بر سر لوله چوبی وافور نصب می‌شود. این وسیله توخالی بوده و سوراخ ریزی بر کناره خود دارد که دود تریاک از این سوراخ وارد آن می‌شود. در گذشته تردستان حقه‌ها را در جلوی خود چیده و اشیای کوچک را در زیر آنها می‌گذاشتند و به نظر می‌رسید که این اشیا ناپدید شده و یا تبدیل به چیز دیگری شده‌اند. به این تردستان «حقه‌باز» گفته می‌شده‌است.^[۱۳][۱۴] حقه به وسیله یک بست فلزی به لوله متصل می‌شود. «بست گرفتن» از اصطلاحات وافوریان است.

روش استفاده

استفاده از منقل و وافور، متداول‌ترین روش برای دود کردن تریاک است. در این روش، تریاک به وسیله ذغال داغ، نزدیک به سوراخ حقه سوزانده می‌شود و دود ناشی از سوختن تریاک، پس از عبور از سوراخ حقه، وارد حقه شده و سرد می‌شود. سپس از طریق لوله چوبی به سیستم تنفسی فرد کاربر وارد می‌شود.^[۱۵] از آنجا که میزان مصرف تریاک در صورت استفاده از وافور بسیار بیشتر از سایر روش‌های مصرف است، بنابراین مصرف کنندگان تریاک را در مقیاس «لول» (۱۶ تا ۲۰ گرم) و یا سیر (۷۵ گرم) تهیه می‌کنند.^[۱۶]

مصرف تریاک بوسیله وافور، اغلب به لحاظ فشار منفی ناشی از مکش مداوم دود به حفره دهانی، موجب می‌شود تا گونه‌های فرد مصرف کننده فرورفته به نظر آید.^[۱۷]

محصول جانبی

هنگام به کارگیری تریاک، بخشی از دود حاصل که دارای ناخالصی است، بصورت نیمه مذاب در داخل حقه باقی مانده و جامد می‌شود. این محصول بعد از سرد شدن از داخل حقه جدا می گردد. به این محصول جانبی «سوخته تریاک» گفته می‌شود. سوخته تریاک پس از عمل آوری، به «شیره» که یک مخدر بسیار قوی است تبدیل شده و توسط وسیله دیگری به نام «نگاری» مورد مصرف قرار می‌گیرد.^[۱۸]

قوانین

بر اساس ماده ۲۰ قانون مبارزه با مواد مخدر تولید و عرضه و نگهداری وافور در ایران جرم محسوب می‌گردد. البته وافورهایی که عتیقه محسوب شده و برای استعمال تریاک به کار نمی‌روند از شمول این قانون مستثنی هستند.^[۱۹]

فرهنگ فارسی

واژه وافور در لغتنامه‌های قدیمی فارسی وجود ندارد.^[۲۰] این واژه شاید از ریشه vapeur فرانسوی به معنای بخار باشد.^[۲۱] واژه وافور در شعر و نثر فارسی در آثار متاخرین مانند صادق چوبک، فریدون توللی، حسین مسرور، ملک الشعرا بهار و ایرج میرزا کاربرد زیاد دارد. به آثاری که به جد و طنز در مذمت تریاک آفریده شده‌اند، «وافوریه» گفته می‌شود.